Oude Vismarkt 13, 9300 Aalst

Fraai complex gelegen ten noordoosten van het stadscentrum, in de hoek gevormd door de Oude Vismarkt en de sinds 1962 gedempte Oude Dender (Burchtstraat), in nabijheid van de Sint-Martinuskerk en het huidige industrieterrein tussen Burchtstraat en Van Wambekekaai. Vermelding van een gasthuis voor 1236. In 1241 stonden Johanna van Constantinopel en Thomas van Savoie een pand af, het zogenaamde "Zelhof" en de kapelnij voor de oprichting van een nieuw ziekenhuis. Een voorname bron van inkomsten voor deze instelling was het zogenaamde "lepelrecht" op de nabije Graanhalle, in 1242 afgestaan door de Aalsterse schepenen; dit recht bestond hierin dat voor de verkoop van het graan uit elke zak een lepel mocht worden geschept ten behoeve van het hospitaal; dit bleef bestaan tot 1803. In 1266 werd een leefregel vastgelegd voor de bedienende zusters en broeders, in de loop van de 17de eeuw (1685) werden ze trouwens vervangen door kloosterlingen van het Sint-Janshospitaal te Brussel. Aanvankelijk was het complex beperkt tot een kleine georiënteerde bidplaats met ziekenzaal ten zuiden en een klein klooster ten N. Snelle uitbreiding voornamelijk door toedoen van bedrijvige priorinnen Margaretha Upscapt (1484-1522), Anna Herbrandt (1620-1626) en Maria Goethals (1634-1656). Beheer door de religieuzen tot in 1797 en nadien door de daartoe aangestelde Commissie der Burgerlijke Godshuizen. Door de aanhoudende groei moest worden uitgezien naar een ruimer en beter aangepast gebouw; het hospitaal werd verlaten in 1899 en overgebracht naar Hertshage. De gebouwen werden afgestaan aan de stad die er het kunstonderwijs in onderbracht. Restauratie in 1959 onder leiding van architect A. Singelijn, en de huidige conservator I. de Vos, na een actie van de plaatselijke culturele organisaties voor het behoud van het historisch ensemble; heden stedelijke academie, oudheidkundig museum, enzomeer. Het complex omvat een aantal gebouwen gegroepeerd rondom een gekasseide binnenplaats met circa *200-jarige beuk; gebruik van de ligging bij de Oude Dender voor de inplanting van nutsgebouwen met noodzakelijke kanalisaties en afwatering. Plattegrond: vermelde westelijke binnenplaats met neogotische westvleugel en poort van 1878 ter vervanging van een traditioneel gebouw van 1616; ten oosten complex met scharnierende rol van de georiënteerde kapel uit het eerste kwart van de 15de eeuw (?) met mogelijke oudere kern en latere verbouwingen uit het vierde kwart van de 15de eeuw en de 16de eeuw en interne aanpassingen uit de 18de eeuw; ten noorden, de kloostergang en conventgebouwen (vierde kwart 15de eeuw en 17de eeuw) en ten zuiden, het hospitaal (17de eeuw, verbouwingen eind 18de eeuw en uitbreiding tijdens de 19de eeuw). Kapel. Heden eenbeukige ruimte van vier traveeën onder zadeldak (leien) met dakruiter ter hoogte van de tweede westelijke travee; de situatie van die westelijke dakruiter zou de afsluiting van de 15de-eeuwse kapel aangeven, vergroot met één westelijke travee eind 15de-, begin 16de eeuw met gelijktijdige aanpassing der zijgevels. Huidige westgevel: hoge bakstenen puntgevel op afgeschuinde plint van zandsteen gemarkeerd door een groot spitsboogvenster met raam in ijzeren harnas (18de eeuw); aflijnende negblokken op een korte afzaat gemarkeerd door een doorlopende kordon; omlopende druiplijst met gestrekte uiteinden. Laat-gotisch korfboogdeurtje met dubbel omlopend peerkraalprofiel op polygonale sokkeltjes; geprofileerde druiplijst met gestrekte uiteinden onder een bekronend zandstenen nisje met sokkel en baldakijn. Interessante noordelijke gevel: drie spitsboogvensters met ijzeren harnas (18de eeuw) naar het patroon van het westelijk venster; duidelijke sporen van de vroegere, gedichte muuropeningen in de penanten; gedichte zijingang met accoladeboogvormige rug onder de bekronende drielobbige nis, naar verluidt behorend tot de bouwcampagne van de 15de eeuw. Oostelijke puntgevel verlicht door middel van een groot gerestaureerd spitsboogvenster dat eveneens uit de 15de eeuw zou dateren. Heldere ruimte overkluisd door middel van een tongewelf met régence stucversiering van 1733; renaissance doksaal; grafkelder (1734-1780) onder het altaar, ontdekt tijdens de restauratie. Klooster. Ten noorden van de kapel uitgebouwd rondom het binnentuintje van de kloostergang die onmiddellijk aansluit bij de noordgevel van eerstgenoemde. Vier vleugels van één (ten zuiden) en twee bouwlagen, vier (ten zuiden en ten noorden) en vijf (ten oosten en ten westen) traveeën onder zadeldaken en vlakke afdekking (zuid). Traditionele bak- en zandsteenbouw met kruiskozijnen. Deels gebouwd ten tijde van priorin Margaretha Upscapt en voltooid door Maria Goethals (eerste helft van de 17de eeuw). Toegang via de westvleugel. Voorgevel met kloosterkozijnen en accoladeboogdeur met zandstenen negblokken onder de wapenschilden van beide priorinnen. Noordelijke kloostervleugel: sterk gerestaureerde noordelijke langsgevel met rechthoekige deur met zandstenen negblokken; westelijke- en oostelijke trapgevel (8 trappen en topstuk) op geprofileerde schouderstukken van zandsteen, rechthoekig venster met negblokken van zandsteen.
Interieur met refter op de begane grond, zoldering met fraaie gotische balkjes; daarboven kamer van de priorin met schouw met Lodewijk XVI-stucversiering. Oostvleugel, zelfde ordonnantie als noordelijke gevel, onder geknikt, afgesnuit zadeldak (leien), op daklijstbalkjes, uit de 17de eeuw. Dendergevel van oostvleugel met rechts, fraaie erker met bolkozijn onder schilddak (leien). Zuidelijke trapgevel (5 trappen en topstuk). Interieur met Bisschopskamer en "kamer met erker" met fraaie schouw. Kloostergang: met rondboogvormige benedenvensters in kwartholle omlijsting van zandsteen, daarboven kloosterkozijnen met negblokken en steigergaten van natuursteen. Interieur: gedrukte gepleisterde bakstenen gewelven, zandstenen gordelbogen op consoles waarvan één gedateerd 1648 (noordelijke). Zuidvleugel met links vroeger vermelde gedichte accoladeboogdeur, vroegere zijingang naar de kapel. Hospitaal. Uitgebouwd links van kapel, drie gebouwen: "vrouwenzaal" ten noorden, deels aansluitend bij zuidgevel kapel (1616), ten oosten, "mannenzaal", uitziend op Dender (1622), ten zuidoosten, "zaal van de vaartkapoenen", uit de 19de eeuw. Vrouwenzaal: éénlaags rechthoekig gebouw onder afgesnuit zadeldak (leien), van 1616, aangepast in de 18de eeuw. Traditionele bak- en zandsteenbouw op afgeschuinde plint met negblokken. De drie traveeën brede noordgevel is meest authentiek gebleven. Links, kloosterkozijn, rechts, opkamer met kruiskozijn onder gekoppelde ontlastingsboogjes. Segmentboogdeur onder rechthoekig venster, beiden in omlijsting van zandsteen. Steigergaten met zandstenen blokken. Westelijke puntgevel met schouderboogvormige Lodewijk XV-deur in kwartholle omlijsting van arduin met sleutel onder gebogen druiplijst; tussendorpel met rocaillemotief, fraaie waaier. Daarboven, segmentboogvensters met negblokken van zandsteen onder segmentboogvormige druiplijst. Zuidgevel van tien traveeën; rechthoekige vensters, voormalige kruiskozijnen in omlijsting van zandsteen onder gekoppelde ontlastingsboogjes; arduinen lekdrempels. Rechthoekige deuren in omlijsting van zandsteen: links en rechts, lage deur respectievelijk onder rechthoekig en segmentboogvormig venster, in midden tot deur verbouwd venster, deels in omlijsting van zandsteen. Links, verbouwd venster. Getrapt dakvenster met bolkozijn, geflankeerd door dakkapellen onder afgesnuit zadeldak. Oostelijke trapgevel (10 trappen en topstuk), afgelijnd door kordonlijst. Rechthoekige vensters in omlijsting van zandsteen. Mannenzaal: rechthoekig gebouw van één bouwlaag en vier traveeën onder gebogen zadeldak (leien) uit 1622, aangepast eind 18de eeuw. Geschilderd gebouw van baksteen, voorgevel op zandstenen plint. West- en oostgevel (laatst genoemde uitziend op Dender), met rondboogvensters respectievelijk in omlijsting van zandsteen, arduinen lekdrempels en vlakke gepleisterde omlijsting. Dakkapel onder afgesnuit zadeldak. Zaal van de vaartkapoenen: smal rechthoekig gebouw met twee bouwlagen van acht traveeën (Oude Vismarkt) en twee traveeën (Burchtstraat) onder afgesnuit zadeldak (leien), uit de 19de eeuw. Geschilderd gebouw van baksteen afgelijnd door bakstenen negblokken. Rondboogvormige benedenvensters met roedenverdeling, tussendorpels verbonden over de penanten. Rechthoekige bovenvensters met doorlopende onderdorpels. Zijgevel met kroonlijst op modillons.

COURTEAUX F., Het Oud-Gasthuis (1242) wordt hersteld , in overdruk uit Het Land van Aalst, Aalst, 1960/2.
COURTEAUX F., Het gerestaureerd Oud-Hospitaal te Aalst, in Toerisme in Oost-Vlaanderen, 1965/4.
DHANENS E., Aanwijzende fotografische inventaris van het Belgisch patrimonium voor kunst en geschiedenis, Canton Aalst, Archives centrales et laboratoires, Brussel, 1950, p. 5. COURTEAUX F., Het Oud-Gasthuis (1242) wordt hersteld , in overdruk uit Het Land van Aalst, Aalst, 1960/2.
COURTEAUX F., Het gerestaureerd Oud-Hospitaal te Aalst, in Toerisme in Oost-Vlaanderen, 1965/4.
DHANENS E., Aanwijzende fotografische inventaris van het Belgisch patrimonium voor kunst en geschiedenis, Canton Aalst, Archives centrales et laboratoires, Brussel, 1950, p. 5.

D'Huyvetter C., de Longie B. & Eeman M. met medewerking van Linters A. 1978: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Aalst, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 5N1 (A-G), Brussel - Gent.
Bron: Inventaris Onroerend Erfgoed